ولو چیست؟
ولو (Valve) یا شیر کنترلی، وسیلهای است که برای کنترل جریان سیال (مایع یا گاز) در لولهها به کار میرود. ولو میتواند جریان را باز یا بسته کند، شدت آن را تنظیم کند، یا حتی جهت آن را تغییر دهد.
Gate Valve .1 (ولو کشویی / ولو دروازهای)
- در این نوع ولو، یک صفحه (یا “گیت”) بهصورت عمودی بالا و پایین حرکت میکند تا مسیر جریان را باز یا ببندد.
- عمدتاً برای قطع و وصل جریان استفاده میشود، نه تنظیم دقیق.
- وقتی کاملاً باز باشد، تقریباً مقاومت کمی به جریان وارد میکند (فشار افت کمی دارد).
2. Globe Valve (ولو کروی / ولو گلوب)
- طراحی داخلی آن به گونهای است که سیال مجبور است مسیر پیچیدهای طی کند (نه مسیر مستقیم) تا از ولو عبور کند.
- این طراحی باعث میشود ولو بتواند جریان را نه فقط باز و بسته کند، بلکه تنظیم دقیقی هم انجام دهد (Throttling).
- اما به دلیل این مسیر غیرمستقیم، افت فشار بیشتری نسبت به ولوهایی مثل gate دارد.
- کاربردها: خطوطی که نیاز به کنترل دقیق جریان دارند، سیستمهای بخار، بخشهای فرآیندی صنعتی.
3. Ball Valve (ولو توپی)
- شامل یک توپ توخالی (یا سوراخدار) است که با چرخش ۹۰ درجه جریان را برقرار یا مسدود میکند.
- مزایا: سریع عمل میکند، عملکرد ساده، محکم در قطع جریان، مقاومت خوب در برابر نشتی.
- معایب: برای تنظیم دقیق جریان (وقتی ولو بین باز و بسته قرار دارد)، معمولاً خیلی دقیق نیست مگر طراحی ویژه باشد.
- کاربردها: قطع و وصل سریع، خطوطی که نیاز به باز و بسته شدن زیاد دارند.
4. Butterfly Valve (ولو پروانهای)
- دارای یک دیسک صفحهای است که حول یک محور میچرخد. با چرخش ۹۰ درجه، دیسک مسیر را میبندد یا باز میکند.
- مزایا: حجم کم، وزن پایین، هزینه کمتر برای اندازههای بزرگ، فضای نصب کم.
- معایب: حتی وقتی کاملاً باز است، دیسک در مسیر سیال است و باعث افت فشار میشود.
- کاربردها: لولههایی با قطر بزرگ، سیستمهای تهویه، تأسیسات آبی و هوا، سیستمهای صنعتی عمومی.
5. Check Valve (ولو یکطرفه / شیر برگشتپذیری)
- این ولو به صورت اتوماتیک مانع جریان معکوس میشود. یعنی وقتی سیال در جهت مشخص میآید، در باز است و اگر بخواهد برگردد، بسته میشود.
- نیازی به کنترل دستی ندارد.
- کاربردها: جلوگیری از برگشت سیال در پمپها، خطوط تزریق، سیستمهای تأمین آب و گاز.
6. Plug Valve (ولو دوار استوانهای / ولو پلاگ)
- از پلاگ (یک استوانه یا مخروط توخالی) استفاده میکند که با چرخش، مجرا را باز یا بسته میکند.
- مزیت خاص: سطح تماس پلاگ باعث میشود بتواند مواد معلق را بهتر تحمل کند و برای سیستمهای خورنده یا ساینده مفید باشد.
- معمولاً برای کاربردهایی که نیاز به قطع سریع دارند استفاده میشود.
Control Valve.7 (ولو کنترلی / ولو تنظیمی)
نوعی ولو است که برای تنظیم دقیق جریان، فشار یا دبی به کار میرود.
عموماً با سیگنال کنترل (پنوماتیک، الکتریکی یا الکترونیکی) کار میکند.
در فرآیندهای پیشرفته مانند پالایشگاهها، صنایع شیمیایی، نیروگاهها کاربرد فراوان دارد.
نکات مهم در انتخاب ولو
- فشار کاری (Pressure rating): باید متناسب با فشار سیستم باشد
- دمای کاری: دماهای بالا یا پایین میتواند بر انتخاب متریال و نوع ولو تأثیر بگذارد
- نوع سیال: آیا خورنده است؟ آیا ذرات معلق دارد؟ آیا تمیز است یا نه؟
- فرکانس استفاده: اگر قرار باشد زیاد باز/بسته شود، باید استحکام و دوام بالا داشته باشد
- نشتی و ایمنی: ولو باید بتواند مانع نشت شود و از نظر ایمنی مطمئن باشد
- افت فشار: اگر ولو زیادی مانع جریان شود، افت فشار زیاد میشود
متریال ساخت ولو
برای انتخاب ولو مناسب، جنس قطعات (بدنه، نشیمنگاه، درپوش، دیسک و غیره) اهمیت بسیاری دارد. متداولترین مواد:
- فولاد (Carbon Steel، Stainless Steel)
- چدن
- برنج
- پلاستیک (برای مصارف کم فشار)
- آلیاژهای مقاوم به خوردگی
انتخاب متریال باید بر اساس فشار کاری، دمای سیال، نوع سیال (خورنده، اسیدی، معلق، خوراکی و غیره) صورت گیرد.